اختلال بلع در کودکان که از نظر پزشکی به نام دیسفاژی شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که کودک در بلع غذا، مایعات یا حتی بزاق مشکل داشته باشد. اگرچه این موضوع ممکن است نادر به نظر برسد، اما می تواند رشد کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. بلع فرآیند پیچیده ای است که چندین ماهیچه و اعصاب را درگیر می کند. هنگامی که مشکلی پیش می آید، می تواند منجر به ناراحتی، کاهش تغذیه یا حتی عوارض تهدید کننده زندگی شود. درک اختلال بلع در کودکان برای مداخله و درمان اولیه حیاتی است. تشخیص زودهنگام می تواند به جلوگیری از عوارض جدی مانند سوء تغذیه، کم آبی یا ذات الریه آسپیراسیون کمک کند.
دیسفاژی یک اصطلاح پزشکی است که از یونانی گرفته شده است و به معنای “مشکل در بلع” است. به مشکلاتی اشاره دارد که هر بخشی از فرآیند بلع را مختل می کند. بلع در سه مرحله مجزا رخ می دهد: فاز دهانی، حلقی و مری. هر مرحله شامل هماهنگی دقیق ماهیچه ها و اعصاب است تا اطمینان حاصل شود که غذا یا مایعات به طور ایمن از دهان به معده حرکت می کند.
هنگامی که کودک دچار دیسفاژی می شود، هر بخشی از این فرآیند می تواند مختل شود و منجر به مشکلاتی مانند خفگی، سرفه یا امتناع غذا از پایین رفتن شود. در صورت عدم درمان، دیسفاژی می تواند بر سلامت و رشد کلی کودک به دلیل تغذیه ناکافی تأثیر بگذارد.
انواع اختلال بلع در کودکان
اختلالات بلع می تواند کودکان را در هر مرحله از فرآیند بلع تحت تاثیر قرار دهد. سه نوع اصلی عبارتند از:
اختلال فاز دهانی
این نوع مرحله اول بلع را تحت تأثیر قرار می دهد، جایی که غذا در دهان جویده می شود و آماده می شود. مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ناتوانی در بستن صحیح لب ها
- مشکل در جویدن غذا
- حرکت ضعیف زبان
- کودکان مبتلا به اختلالات فاز دهان ممکن است برای تشکیل یک بولوس مناسب (یک توپ نرم از غذای جویده شده) تلاش کنند و اغلب اجازه می دهند غذا از دهانشان بریزد.
اختلال فاز حلقی
این زمانی اتفاق می افتد که غذا از گلو عبور می کند. حلق باید راه هوایی را ببندد تا از آسپیراسیون (ورود غذا به ریه ها) جلوگیری شود. علائم اختلال فاز حلق عبارتند از:
- سرفه یا خفگی در طول وعده های غذایی
- نق زدن
- نارسایی بینی ( بیرون آمدن غذا از بینی )
- آسپیراسیون در این مرحله می تواند منجر به عفونت های ریوی شود که آن را به ویژه نگران کننده می کند.
اختلال فاز مری
فاز مری شامل انتقال غذا از طریق مری به داخل معده است. در کودکان مبتلا به اختلالات فاز مری، غذا ممکن است به آرامی حرکت کند، گیر کند یا دوباره بالا بیاید. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در بلع غذاهای جامد یا مایع
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- استفراغ مکرر یا رفلاکس اسید
شناسایی فازی که تحت تاثیر قرار گرفته است برای تشخیص و درمان مناسب ضروری است.
علل اختلال بلع در کودکان
مشکلات بلع در کودکان می تواند به دلیل شرایط مختلف پزشکی و رشدی ایجاد شود. برخی از شایع ترین علل عبارتند از:
شرایط عصبی
اختلالات عصبی بر مغز، اعصاب و ماهیچه ها تأثیر می گذارد که برای بلع بسیار مهم هستند. شرایطی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و آسیب های مغزی تروماتیک می تواند در عضلات درگیر در بلع اختلال ایجاد کند.
ناهنجاری های ساختاری
ناهنجاری های فیزیکی در دهان، گلو یا مری می تواند باعث دیسفاژی شود. مثالها عبارتند از:
- شکاف لب یا کام
- لارنگومالاسی (حنجره نرم شده)
- تنگی مری
این مسائل ساختاری اغلب نیاز به مداخله جراحی یا درمان های تخصصی دارند.
زایمان زودرس
نوزادان نارس بیشتر در معرض خطر اختلالات بلع هستند زیرا ماهیچه ها و سیستم عصبی آنها ممکن است به طور کامل رشد نکرده باشد. مشکلات تغذیه در نوزادان نارس رایج است که منجر به مشکلاتی در هماهنگی بین مکیدن، بلع و تنفس می شود.
سایر عوامل موثر در اختلالات بلع عبارتند از:
- بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
- مشکلات تنفسی مانند بیماری مزمن ریوی
- نقایص مادرزادی قلب
- عفونت یا التهاب گلو یا مری
هر یک از این شرایط می تواند مکانیسم بلع را تغییر دهد و منجر به درجات مختلف دیسفاژی شود.
علائم و نشانه ها
شناخت علائم اختلالات بلع در کودکان برای تشخیص زودهنگام و مداخله بسیار مهم است. علائم اغلب بسته به سن کودک و شدت مشکل متفاوت است.
علائم رایج در نوزادان
نوزادان مبتلا به اختلالات بلع ممکن است نشان دهند:
- مشکل در شیر خوردن
- افزایش وزن ضعیف یا عدم رشد
- تحریک پذیری در هنگام تغذیه
- سرفه مکرر یا خفگی در حین تغذیه
والدین همچنین ممکن است متوجه طولانی شدن زمان تغذیه یا آبریزش بیش از حد شوند.
علائم در کودکان نوپا و بزرگتر
در کودکان نوپا و بزرگتر، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در جویدن یا بلع غذاهای جامد
- امتناع از خوردن بافت های خاص غذا
- سرفه یا گیر کردن نفس در حین غذا خوردن
- نشت از دهان
علاوه بر این، این کودکان ممکن است از درد در هنگام غذا شکایت کنند یا علائم خستگی را در حین غذا خوردن نشان دهند.
عوارض اختلالات بلع در کودکان
اگر اختلالات بلع تشخیص داده نشود یا درمان نشود، می تواند منجر به چندین عارضه جدی شود که بر سلامت کلی کودک تأثیر می گذارد. این عوارض عبارتند از:
6.1 سوء تغذیه و کم آبی بدن
کودکان مبتلا به دیسفاژی ممکن است برای مصرف غذا و مایعات کافی دچار مشکل شوند که منجر به سوءتغذیه و کم آبی بدن می شود. تغذیه نامناسب می تواند منجر به توقف رشد، ضعف عملکرد سیستم ایمنی و تاخیر در رشد شود.
پنومونی آسپیراسیون
وقتی غذا یا مایعات به جای مری وارد راه هوایی می شود، می تواند منجر به پنومونی آسپیراسیون شود. این عفونت ریه زمانی اتفاق می‌افتد که مواد آسپیره شده باکتری را وارد ریه‌ها کرده و باعث التهاب می‌شوند. علائم شامل تب، مشکل در تنفس و سرفه مداوم است.
اختلال در رشد
ناتوانی در رشد یک وضعیت پزشکی است که در آن کودکان وزن اضافه نمی‌کنند یا با سرعت طبیعی رشد نمی‌کنند. اختلالات بلع نقش مهمی در این امر ایفا می کند، زیرا غذا خوردن به یک چالش تبدیل می شود و دریافت کالری برای حمایت از رشد کافی نیست.
تأثیر اجتماعی و عاطفی
زمان صرف غذا اغلب یک فعالیت اجتماعی برای کودکان است، چه در خانه و چه در مدرسه. مشکلات بلع می تواند باعث مضطرب یا خجالت کودکان در طول وعده های غذایی شود و منجر به انزوای اجتماعی یا مشکلات رفتاری شود. با گذشت زمان، این می تواند اعتماد به نفس و سلامت عاطفی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
گزینه های درمانی برای اختلال بلع در کودکان
درمان اختلالات بلع بسته به علت زمینه‌ای، شدت و سن کودک متفاوت است. ترکیبی از مداخلات پزشکی، درمان‌ها و تنظیم‌های سبک زندگی اغلب مورد نیاز است.
تغذیه و بلع درمانی
آسیب شناسان گفتار زبان (SLPs) متخصصانی هستند که با کودکان برای بهبود توانایی های تغذیه و بلع آنها کار می کنند. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمریناتی برای تقویت عضلات دهان
- تکنیک هایی برای بهبود هماهنگی زبان و فک
- راهکارهایی برای بلعیدن ایمن تر، مانند قرار گرفتن در موقعیت یا قدم زدن در طول وعده های غذایی
اصلاحات غذایی
تنظیم رژیم غذایی می تواند غذا خوردن را برای کودکان مبتلا به دیسفاژی آسان تر و ایمن تر کند. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ارائه غذاهای پوره شده یا نرم
- مایعات غلیظ کننده برای جلوگیری از آسپیراسیون
- اطمینان از وعده های غذایی کوچکتر و مکرر برای کاهش خستگی در طول تغذیه
مداخلات پزشکی یا جراحی
برخی از کودکان ممکن است به درمان های پزشکی یا جراحی نیاز داشته باشند، به ویژه زمانی که دیسفاژی ناشی از ناهنجاری های ساختاری باشد. گزینه ها عبارتند از:
- ترمیم شکاف لب یا کام با جراحی
- روش‌هایی برای گشاد کردن مری در صورت وجود تنگی
- قرار دادن لوله تغذیه (به عنوان مثال لوله بینی معده یا لوله گوارشی) برای موارد شدید
دارو
داروها می‌توانند به مدیریت شرایط زمینه‌ای که به دیسفاژی کمک می‌کنند، مانند بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) کمک کنند. آنتی اسیدها یا مهارکننده های پمپ پروتون ممکن است رفلاکس اسید را کاهش دهند و بلع را آسان تر کنند.
سوالات متداول
1. چه چیزی باعث مشکلات بلع در نوزادان می شود؟
مشکلات بلع در نوزادان می تواند ناشی از نارس بودن، شرایط عصبی یا ناهنجاری های ساختاری مانند شکاف کام باشد.
2. چگونه می توانم تشخیص دهم که فرزندم دیسفاژی دارد؟
علائم عبارتند از سرفه، خفگی در طول وعده های غذایی، امتناع از برخی غذاها و مشکل در افزایش وزن. مشورت با پزشک برای ارزیابی مناسب ضروری است.
3. آیا اختلال بلع در کودکان قابل درمان است؟
بله، بسته به علت زمینه‌ای، درمان ممکن است شامل گفتار درمانی، اصلاح رژیم غذایی، دارو یا جراحی باشد.
4. آسپیراسیون چیست و چرا خطرناک است؟
آسپیراسیون زمانی اتفاق می افتد که غذا یا مایعات به جای مری وارد راه هوایی می شوند. این می تواند منجر به عفونت های ریوی مانند پنومونی آسپیراسیون شود که در صورت عدم درمان می تواند شدید باشد.
5. گفتار درمانگران چگونه به اختلالات بلع کمک می کنند؟
گفتاردرمانگران از تمرینات برای تقویت عضلات دهان، بهبود هماهنگی و آموزش راهکارهایی برای بلع ایمن تر و موثرتر استفاده می کنند.
