گفتاردرمانی در اختلال شنوایی می‌تواند به عنوان ابزاری حیاتی برای آموزش نحوه صحیح صحبت کردن و درک گفتار در مبتلایان عمل کند. اختلال شنوایی به کاهش یا از دست دادن کامل شنوایی گفته می‌شود. این اختلال می‌تواند از بدو تولد یا در طول زندگی ایجاد شود. اختلال شنوایی درجات مختلفی دارد؛ از خفیف تا شدید یا حتی ناشنوایی کامل . دلایل ایجاد آن نیز متفاوت است: می‌تواند مادرزادی باشد، یا ناشی از ضربه، عفونت، قرارگیری در معرض صداهای بلند، مصرف برخی داروها یا بیماری های مزمن مانند دیابت.
آن دسته از عزیزانی که به هر دلیل امکان مراجعه حضوری به کلینیک گفتاردرمانی را ندارند می توانند از خدمات گفتاردرمانی آنلاین و گفتاردرمانی در منزل متخصصان ما بهره مند شود.
افرادی که با اختلال شنوایی زندگی می‌کنند، اغلب با مشکلاتی در درک صداهای محیطی، گفتار دیگران و حتی در تولید صداهای خود روبه‌رو هستند. این امر منجر به چالش‌های ارتباطی جدی، به‌ویژه در سنین کودکی و در دوران شکل‌گیری زبان و گفتار می‌شود.
شنوایی پایه و اساس یادگیری زبان است. یک کودک با شنوایی سالم، از طریق شنیدن صداها، کلمات و جملات از محیط اطراف، به تدریج مهارت های گفتاری را کسب می‌کند. اما در کودکانی که دچار اختلال شنوایی هستند، این مسیر یادگیری با وقفه مواجه می‌شود. در واقع، وقتی کودک نتواند صداها را به درستی بشنود، قادر نخواهد بود آنها را بازتولید کند، و این موضوع مستقیماً بر رشد زبان و گفتار او تأثیر می‌گذارد.
به همین دلیل، تشخیص زودهنگام اختلال شنوایی و شروع سریع فرآیند گفتاردرمانی در اختلال شنوایی، نقشی اساسی در جلوگیری از عقب‌ماندگی‌های زبانی دارد. گفتاردرمانگر با طراحی تمرینات شنیداری، آموزش لب‌خوانی و تقویت مهارت‌های گفتاری، به افراد دارای این اختلال کمک می‌کند تا بتوانند بهتر با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار کنند.
انواع اختلالات شنوایی
شناخت انواع اختلالات شنوایی برای درک صحیح‌تر از روند درمان بسیار مهم است. هر نوع اختلال شنوایی تأثیر متفاوتی بر توانایی‌های گفتاری دارد و به مداخلات درمانی خاصی نیاز دارد.
اختلال شنوایی انتقالی
این نوع اختلال زمانی رخ می‌دهد که صداها نتوانند به درستی از گوش خارجی یا میانی به گوش داخلی منتقل شوند. عوامل متعددی می‌توانند باعث این مشکل شوند؛ از جمله:
- جرم گوش
- عفونت گوش میانی (اوتیت)
- پارگی پرده گوش
- ناهنجاری های استخوانچه‌های گوش میانی
در این موارد، معمولاً شنوایی با استفاده از دارو یا جراحی قابل بهبود است. با این حال، اگر مشکل دیر تشخیص داده شود، ممکن است منجر به تأخیر در رشد گفتار شود، مخصوصاً در کودکان. گفتاردرمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌هایی که به‌دلیل این اختلال کسب نکرده را بازیابد.
اختلال شنوایی حسی-عصبی
این نوع از اختلالات زمانی رخ می‌دهد که آسیب به گوش داخلی (حلزون گوش) یا عصب شنوایی وارد می‌شود. شایع‌ترین علل آن شامل:
- اختلالات مادرزادی
- بیماری‌های ارثی
- کهولت سن
- قرارگیری طولانی در برابر صداهای بلند
- مصرف داروهای اتوتوکسیک
درمان این نوع اختلالات به راحتی امکان‌پذیر نیست و اغلب دائمی هستند. استفاده از سمعک یا کاشت حلزون شنوایی از جمله روش‌های رایج برای جبران شنوایی است. در این میان، گفتاردرمانی نقش اساسی در آموزش تلفظ صحیح، لب‌خوانی و بهبود مهارت‌های ارتباطی ایفا می‌کند.
اختلال شنوایی مختلط
این اختلال ترکیبی از دو نوع قبلی است؛ یعنی هم مشکل در انتقال صدا از گوش خارجی و میانی وجود دارد و هم آسیب به گوش داخلی یا عصب شنوایی دیده می‌شود. درمان این نوع اختلال معمولاً پیچیده‌تر است و نیاز به رویکرد چندجانبه شامل پزشکی، شنوایی‌شناسی و گفتاردرمانی دارد.
در این وضعیت، گفتاردرمانگر باید با بررسی دقیق نوع و شدت اختلال، برنامه‌ای متناسب طراحی کند تا به فرد کمک کند تا درک بهتری از زبان و گفتار داشته باشد و بتواند خود را به درستی بیان کند.
تأثیر اختلال شنوایی بر مهارت‌های زبانی و گفتاری
اختلال شنوایی تنها بر توانایی شنیدن تأثیر نمی‌گذارد؛ بلکه تمام ابعاد ارتباط کلامی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به ویژه در دوران کودکی، که پایه‌های زبان و گفتار در حال شکل‌گیری هستند، تأثیرات این اختلال بسیار چشمگیر و گاهی جبران‌ناپذیر است.
تأخیر در یادگیری زبان
کودکانی که قادر به شنیدن صداها نیستند، نمی‌توانند زبان را به‌صورت طبیعی یاد بگیرند. آنها واژگان محدودتری دارند، ساختارهای دستوری را به خوبی نمی‌شناسند و درک مفاهیم پیچیده برایشان دشوار است. این تأخیر زبانی به‌تدریج باعث افت تحصیلی و اجتماعی آنها می‌شود.
از آن‌جایی که زبان دریچه‌ای برای درک دنیا است، کودک ناشنوا یا کم‌شنوا ممکن است در تحلیل احساسات، ارتباط با دیگران و حتی رشد شناختی نیز با مشکل مواجه شود. گفتاردرمانی به این کودکان کمک می‌کند تا واژگان جدید یاد بگیرند، مفاهیم زبان را درک کنند و ساختارهای زبانی را تمرین کنند.
مشکلات در تلفظ و درک گفتار
افراد دارای اختلال شنوایی غالباً نمی‌توانند صداها را به‌درستی تولید کنند، زیرا نمی‌شنوند که دیگران چگونه آنها را بیان می‌کنند. این موضوع منجر به گفتار نامفهوم، اشتباهات تلفظی و عدم هماهنگی حرکات دهانی می‌شود.
درمانگر گفتار با استفاده از آینه، تکنولوژی صوتی، و تمرینات هدفمند به فرد کمک می‌کند تا با دیدن و لمس کردن، تولید صحیح صداها را یاد بگیرد. همچنین تمرینات درک شنیداری برای تقویت قدرت تمایز بین صداهای مختلف نیز انجام می‌شود.
چالش‌های اجتماعی و عاطفی
ناتوانی در ارتباط مؤثر با دیگران می‌تواند تأثیر عمیقی بر سلامت روانی فرد بگذارد. احساس انزوا، خجالت، اضطراب اجتماعی و کاهش اعتمادبه‌نفس از جمله مشکلات رایج در این گروه است. کودکانی که به دلیل اختلال شنوایی قادر به برقراری ارتباط با همسالان خود نیستند، اغلب دچار تنهایی و سرخوردگی می‌شوند.
در این موارد، گفتاردرمانی فقط به آموزش زبان و گفتار محدود نمی‌شود، بلکه بر ارتقاء تعاملات اجتماعی، توانایی بیان احساسات و اعتمادبه‌نفس فرد نیز تمرکز دارد.
اهداف گفتاردرمانی در اختلال شنوایی
بهبود تلفظ و وضوح گفتار
یکی از اهداف کلیدی گفتاردرمانی در افراد با اختلال شنوایی، بهبود وضوح گفتار است. این موضوع شامل آموزش نحوه صحیح قرارگیری زبان، لب‌ها، فک و طرز خروج هوا برای تولید صداهای مختلف است. تمرینات آوایی و بازخورد تصویری یا صوتی به افراد کمک می‌کند تا گفتاری روان‌تر و قابل‌فهم‌تر داشته باشند.
توسعه مهارت‌های زبانی
فراتر از آموزش صداها، گفتاردرمانی تمرکز زیادی بر یادگیری واژگان، ساختار جمله، کاربرد زبان در موقعیت‌های مختلف و درک مفاهیم انتزاعی دارد. این مسئله به ویژه در کودکان ناشنوا که زبان را دیرتر یاد می‌گیرند، بسیار حیاتی است. آموزش داستان‌گویی، تمرین‌های مفهومی و بازی‌های زبانی ابزارهایی هستند که گفتاردرمانگر برای این منظور استفاده می‌کند.
ارتقاء توانایی‌های ارتباطی
توانایی برقراری ارتباط مؤثر هدف نهایی گفتاردرمانی است. این شامل مهارت‌های گفت‌وگو، لب‌خوانی، استفاده از زبان اشاره یا دستگاه‌های کمک شنوایی، شناخت حالات چهره، لحن و حرکات بدن است. گفتاردرمانی همچنین به خانواده‌ها آموزش می‌دهد که چگونه در این مسیر از کودک یا فرد دارای اختلال شنوایی حمایت کنند.
تکنیک‌های مورد استفاده در گفتاردرمانی اختلال شنوایی
تمرینات شنوایی
تمرینات شنوایی بخشی اساسی از روند گفتاردرمانی در افراد با اختلال شنوایی است. این تمرینات به منظور افزایش توانایی تشخیص و تمایز صداها، کلمات و جملات در محیط‌های مختلف طراحی می‌شوند. حتی در افرادی که از سمعک یا کاشت حلزون استفاده می‌کنند، این تمرینات ضروری‌اند، چون این وسایل فقط صدا را تقویت می‌کنند اما درک آن را تضمین نمی‌کنند.
تمرینات شنوایی شامل گوش دادن به صداهای محیطی، صداهای گفتاری و تقلید آنها است. مثلاً گفتاردرمانگر ممکن است از بیمار بخواهد صداهایی مثل صدای باران، پرنده، زنگ تلفن یا کلمات خاصی را تشخیص دهد و واکنش نشان دهد. این تمرینات ابتدا با صداهای ساده شروع می‌شود و به‌تدریج پیچیده‌تر می‌شود.
در کودکان، تمرینات شنوایی می‌تواند در قالب بازی و داستان انجام شود. مثلاً با پخش یک صدا، از کودک خواسته می‌شود که تصویر مرتبط با آن را انتخاب کند. هدف این است که مغز به درک بهتر صداها عادت کند و مسیرهای عصبی مربوط به شنوایی تقویت شود.
آموزش زبان اشاره و لب‌خوانی
وقتی که شنوایی طبیعی امکان‌پذیر نیست یا بازگشت آن کامل نیست، جایگزین‌هایی مانند زبان اشاره و لب‌خوانی نقش کلیدی در ارتباط دارند. گفتاردرمانگر آموزش این مهارت‌ها را با توجه به سن، سطح اختلال و نیازهای فرد آغاز می‌کند.
لب‌خوانی یعنی توانایی دیدن حرکات لب، زبان، دندان و صورت طرف مقابل و استخراج اطلاعات گفتاری از آنها. این مهارت به تمرکز بالا نیاز دارد و باید با تمرینات هدفمند تقویت شود. درمانگر با تمرین کلمات ساده، آموزش حرکات خاص دهان برای صداهای مختلف، و استفاده از آیینه برای خودارزیابی، مهارت لب‌خوانی را آموزش می‌دهد.
از سوی دیگر، زبان اشاره به‌عنوان یک زبان کامل و مستقل برای بسیاری از افراد ناشنوا استفاده می‌شود. در کشورهای مختلف، انواع متفاوتی از زبان اشاره وجود دارد. در ایران، زبان اشاره ایرانی (ISL) رایج است. آموزش این زبان می‌تواند به ایجاد حس استقلال، افزایش اعتمادبه‌نفس و ارتقاء تعاملات اجتماعی کمک شایانی کند.
استفاده از وسایل کمک شنوایی در درمان
یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که در گفتاردرمانی برای افراد با اختلال شنوایی به‌کار می‌رود، وسایل کمک‌شنوایی مانند سمعک‌ها، کاشت حلزون و سیستم‌های FM هستند. این وسایل بسته به نوع و شدت اختلال انتخاب می‌شوند.
گفتاردرمانگر نه‌تنها آموزش استفاده صحیح از این وسایل را برعهده دارد، بلکه در تنظیمات صوتی، ارزیابی پاسخ شنیداری و ایجاد تمرینات خاص برای استفاده بهینه از آنها نیز نقش دارد. استفاده درست از سمعک، بهبود شنیدن صداهای گفتاری و تمرین آنها به‌صورت همزمان، باعث بهبود عملکرد مغزی و درک زبانی می‌شود.
همچنین گفتاردرمانگر به والدین یا اطرافیان فرد آموزش می‌دهد که چگونه محیط خانه یا کلاس درس را به شکلی تنظیم کنند که بیشترین بهره‌وری از وسایل کمک‌شنوایی حاصل شود، مثلاً با کاهش نویز پس‌زمینه یا صحبت در فاصله مناسب.
